اگر بخواهیم مقدمه‌ای برای بهتر درک کردن استهلاک و هزینه استهلاک بیان کنیم، بهتر است از خود انسان شروع کنیم. اگر عمر انسانی 60 سال باشد، هر ثانیه که از عمر او می‌گذرد و به پیری نزدیک می‌شود، بدن او مستهلک می‌شود؛ به این منظور که سلول‌های بدن ما پیرتر می‌شوند و از بین می‌روند و سلول‌های جدید جایگزین می‌شوند.
استهلاک چیست؟ (Depreciation)
همانطور که می‌دانید هنگامی که دارایی را خریداری می‌کنیم، هرسال که از عمر دستگاه می‌گذرد، قیمت آن دستگاه کمتر می‌شود؛ به این کاهش ارزش دارایی طی سال، هزینه استهلاک می‌گویند.
علل استهلاک چیست؟
عوامل هزینه استهلاک را می‌توان به دو دسته عوامل فیزیکی و کاربردی تقسیم نمود:
الف – عوامل فیزیکی
گذشت زمان
خرابی دستگاه بر اثر استفاده
پوسیدگی و زنگ‌زدگی
ب – عوامل کاربردی
عدم کافی بودن دستگاه در تولید و استفاده بیش از حد آن
از مد افتادگی دستگاه به‌خاطر وجود دستگاه‌هایی با امکانات بیشتر
دارایی‌های استهلاک پذیر
استهلاک اعم از (دارایی ثابت مشهود و نامشهود) و استهلاک کاهش منابع طبیعی (دارایی نقصان‌پذیر) انواع هزینه‌های استهلاک هستند. هر دو گروه دارایی‌های ثابت مشهود و نامشهود استهلاک پذیرند، البته؛ موارد استثنا هم وجود دارد که به توضیح آن می‌پردازیم. دارایی‌های ثابت مشهود به سه دسته دارایی‌های استهلاک پذیر، دارایی‌های استهلاک ناپذیر و دارایی‌های نقصان‌پذیر تقسیم می‌شوند.
دارایی‌های ثابت استهلاک پذیر: این دارایی‌ها دارای عمر معین و محدودی هستند و طی عمر مفید برآوردی خودشان مستهلک می‌شوند، مانند: ساختمان.
دارایی‌های استهلاک ناپذیر: این دارایی‌ها عمر نامحدودی دارند و در اثر استفاده تحلیل نمی‌روند، مثل: زمین. (مگر در شرایط خاص)
دارایی‌های نقصان‌پذیر: این دارایی‌ها بر اثر استفاده انسان از آن، مانند استخراج، کاهش ارزش پیدا می‌کنند و به موجودی مواد یا کالا تبدیل می‌شوند. از جمله: جنگل‌ها، معادن و ذخایر طبیعی.
هزینه استهلاک در حسابداری چگونه محاسبه می‌شود؟
محاسبه هزینه استهلاک دارایی با در اختیار داشتن بهای تمام شده دارایی (که شامل بهای خرید آن و ارزش افزوده و هزینه‌های حمل و نصب آن است) و عمر مفید و ارزش اسقاط آن به دست می‌آید، بنابراین، محاسبه هزینه استهلاک به یک عامل واقعی (بهای تمام شده تاریخی) و دو عامل برآوردی یا تخمینی (عمر مفید دارایی و ارزش اسقاط آن) بستگی دارد.
روش استهلاک مجموع سنوات
برای محاسبه هزینه استهلاک به روش مجموع سنوات ابتدا باید سال‌های عمر مفید برآوردی را با هم جمع کنیم تا مجموع سنوات به دست آید و در مخرج کسر قرار دهیم. صورت کسر ما سال‌های عمر مفید است که به‌صورت نزولی کاهش پیدا می‌کند. سپس بهای تمام شده را از ارزش اسقاط کم می‌کنیم و در کسر ضرب می‌نماییم. بدین صورت که برای ماشینی با 4 سال عمر مفید:
1+2+3+4 =10 مجموع سنوات
اگر حاصل بها تمام شده – ارزش اسقاط 5,000 باشد آنگاه:
استهلاک سال اول: 5,000 * 0.4 = 2,000
استهلاک سال دوم: 5,000 * 0.3 = 1,500
استهلاک سال سوم: 5,000 * 0.2 = 1,000
استهلاک سال چهارم: 5,000 * 0.1 = 500
روش استهلاک خط مستقیم
این روش ساده‌ترین روش محاسبه استهلاک است. در این روش مبلغ استهلاک برای هر دوره ثابت می‌باشد و بطور یکنواخت کاهش می‌یابد تا به ارزش اسقاط خود برسد. برای محاسبه استهلاک از روش خط مستقیم می‌توان از فرمول زیر استفاده کرد.
استهلاک سالانه در روش خط مستقیم = (ارزش اسقاط – بهای تمام شده) / عمر مفید (سال)
روش استهلاک واحدهای تولید
در این روش باید مبلغ قابل استهلاک را (بهای تمام شده – ارزش اسقاط) بر تعداد واحد تولیدی برآوردی برای دستگاه تقسیم کنیم. حاصل موردنظر را در تولید سال جاری ضرب می‌نماییم تا هزینه استهلاک دوره به دست آید.
استهلاک هر واحد تولید = (ارزش اسقاط – بهای تمام شده) / میزان تولید برآوردی * تعداد تولید در سال
نتیجه‌گیری
در این مقاله آموختیم که استهلاک چیست و با نحوه محاسبه هزینه استهلاک، فرمول محاسبه استهلاک، محاسبه استهلاک به روش مستقیم، نزولی و سایر روش‌ها و نحوه محاسبه هزینه استهلاک ماشین آلات آشنا شدیم. در حال حاضر که هزینه تولید و مونتاژ با توجه به شرایط اقتصادی بسیار بالا می‌باشد، حسابداران باید بهترین روش را برای محاسبه استهلاک دارایی‌ها پیشنهاد دهند تا شرکت‌ها بتوانند با بودجه معین تولیداتی با کمیت و کیفیت بالا ارائه کنند.
منابع: